Pagina
Signalen van suïcidaliteit
Voltooingsvoorwaarden
We hebben net besproken dat iemand niet van de ene dag op de andere een zelfmoordpoging onderneemt. Er zijn dan vaak ook heel wat signalen die kunnen laten vermoeden dat iemand er aan denkt om uit het leven te stappen, vooraleer iemand zelfmoord pleegt. Deze signalen hangen af van in welke fase iemand zit van het suïcidale proces. We zetten nu de belangrijkste signalen voor suïcidaliteit even op een rijtje. Later wordt besproken hoe je kunt omgaan met suïcidaliteit.
Signalen die meteen aandacht eisen
Er zijn enkele signalen die een zeer sterke aanwijzing zijn voor suïcidaliteit en onmiddellijke aandacht eisen.
- Uitingen van denken aan de dood
Ten eerste moeten alle uitingen van denken aan de dood altijd serieus genomen worden. Voorbeelden hiervan kunnen uitspraken zijn zoals: “het zou beter zijn als ik er niet ben”, “het leven heeft geen zin meer”, of “ik zie het leven niet meer zitten”. Wees er alert voor dat gedachten aan de dood niet altijd letterlijk worden verwoord. Soms spreekt iemand eerder over uitzichtloosheid of geen hoop voor de toekomst. Denk aan uitspraken zoals “mijn situatie is compleet uitzichtloos”, “voor mij hoeft het allemaal niet meer.”
- Zelfmoordpogingen of het zoeken naar manieren om zelfmoord te plegen
Ten tweede vereist elke zelfmoordpoging of het zoeken naar manieren om zelfmoord te plegen onmiddellijke aandacht. Elke dreiging die een persoon uit om zichzelf te verminken of te doden is een groot alarmsignaal. Schrijf het nooit zomaar af als chantage of aandachttrekkerij.
Signalen die vragen om waakzaamheid
De enige eenduidige manier om zelfmoordgedachten of -plannen te herkennen is wanneer de persoon er over spreekt of een poging doet. Suïcidaliteit is echter niet altijd eenduidig te herkennen. Er is vaak veel schaamte, angst en eenzaamheid bij mensen die denken aan zelfmoord. Ze zijn bang om te stuiten op onbegrip of veroordeeld te worden, of om hun omgeving te kwetsen. Het is ook mogelijk dat iemand er niet over wilt spreken omdat hij bang is tegengehouden te worden. Het gevaar is dat iemand zelfmoordgedachten daarom nooit durft uitspreken. Een poging is hierdoor nooit volledig te voorspellen. Er zijn echter wel enkele signalen die er op kunnen wijzen dat er een risico is. We bespreken de signalen van suïcidaliteit op vlak van gedrag, gevoel en gedachten.
A) Signalen op vlak van gedrag
Iemand die suïcidaal is kan de neiging hebben zichzelf te isoleren. Soms trekt iemand zich terug uit zijn omgeving vanuit het idee een last te zijn of dat het geen zin meer heeft om contact aan te gaan. Wanneer iemand sociaal geïsoleerd of vervreemd is, vergroot de kans op een geslaagde zelfmoordpoging. De persoon krijgt het gevoel nergens bij te horen of deel van uit te maken, en geen hechte vrienden of familie hebben. Dit bevestigt dan juist het idee een last te zijn en gevoelens van hopeloosheid versterkt. Wees daarom alert bij terugtrekkend of ontwijkend gedrag, zoals bijvoorbeeld snel weg willen uit gesprek of met ontslag willen.
Indien iemand zichzelf verwondt of eerder al eens zelfmoordpogingen ondergaan heeft, is het risico op een zelfmoordpoging groter. Bij maar liefst de helft van de zelfmoordpogingen ging er al een eerdere zelfmoordpoging aan vooraf. Maar waarom vergroot dit het risico? Dit komt doordat er een gewenning is aan de pijn of dood: iemand die herhaaldelijk werd blootgesteld aan pijn, geweld, of dood zal hier geleidelijk aan minder gevoelig aan zijn. Daardoor treedt er helaas minder angst op, wat de drempel om zelfmoordplannen tot uitvoer te brengen verlaagt. Zeker wanneer er sprake is van zelfmoordpogingen in het verleden, is het dus belangrijk om de huidige suïcidaliteit te bevragen!
Verder kunnen roekeloosheid of onnodige risico’s nemen erop wijzen dat iemand het leven niet meer ziet zitten.
Ook een toegenomen middelengebruik kan een signaal zijn van suïcidaliteit. Een verslaving aan alcohol of drugs is sterk verbonden met zelfmoordgedachten of pogingen. Mensen met een verslavingsproblematiek hebben 8 tot 10 keer meer kans om te overlijden aan zelfmoord!
Tenslotte kan het een signaal van suïcidaliteit zijn wanneer iemand bezig is met de dood, zoals bijvoorbeeld vaak over de dood spreken, bepaalde regelingen treffen voor nabestaanden of belangrijke spullen weggeven.
B) Signalen op vlak van gevoel
Signalen van suïcidaliteit op vlak van gevoel zijn niet rechtstreeks waar te nemen, maar kunnen wel afgeleid worden uit wat de persoon vertelt. Emotionele uitingen die je kunt observeren in gesprek, kunnen namelijk al heel wat reveleren over hoe iemand zich voelt.
Het belangrijkste signaal op vlak van gevoel, zijn uitingen van hopeloosheid. Een cliënt kan dit op verschillende manieren verwoorden. Zo kan iemand bijvoorbeeld aangeven het gevoel te hebben vast te zitten en geen uitweg meer te zien. Anderzijds kunnen mensen ook uiten dat ze de zin van het leven niet meer zien. Dit zijn allemaal uitspraken waar je als hulpverlener alert voor kan zijn.
Wees ook alert bij boosheid of wraakgevoelens. Een boosheid naar anderen toe kan namelijk zeer makkelijk omslaan naar boosheid naar zichzelf. Dit kan dan weer leiden tot zelfbeschadigend gedrag.
Tenslotte kan plotse blijheid of opluchting na een periode van zwarte gedachten een alarmsignaal zijn. Dit kan erop wijzen dat de persoon een beslissing gemaakt heeft om zelfmoord te plegen of concrete plannen gemaakt heeft. De beslissing kan een gevoel van opluchting geven die zorgt voor een betere stemming
C) Signalen op vlak van denken
Een belangrijk signaal van suïcidaliteit is de gedachte een last te zijn. Het gaat hier over het beeld die de persoon heeft over zichzelf, en niet over hoe anderen de persoon zien. Denk aan uitspraken zoals:
- “Ik ben een last voor mijn omgeving”
- “De wereld is beter af zonder mij”
- “Het zou beter zijn als ik er niet meer ben”
...
Wat betekenen deze signalen?
Wanneer je één of meerdere van deze signalen opmerkt, wilt dit niet meteen zeggen dat de persoon zelfmoord zal plegen. Het wil wel zeggen dat het aangewezen is om waakzaam te zijn en met deze persoon een open gesprek aan te gaan waarin je eventuele zelfmoordgedachten kan bevragen. Hoe meer signalen er aanwezig zijn, hoe belangrijker dit gesprek wordt. Onderzoek toont aan vooral de aanwezigheid van deze drie signalen wijzen op een zelfmoordrisico:
- Gewenning aan pijn of dood
- Zich terugtrekken
- De gedachte een last te zijn
In het volgende hoofdstuk gaan we uitgebreid in op hoe je zelfmoordgedachten met je cliënt kunt bespreken en hoe je ermee kunt omgaan.
Laatste wijziging: Friday, 6 January 2023, 12:48
