Pagina
Veranderingen op vlak van gedrag, gevoel, en gedachten
Voltooingsvoorwaarden
Psychisch kwetsbare mensen weten meestal niet hoe ze hun situatie moeten verbeteren. In de meeste gevallen hebben ze al erg veel strategieën en remedies uitgeprobeerd om met hun problemen om te gaan. Jammer genoeg is het vaak zo dat veel van deze pogingen onvoldoende geholpen hebben of de problemen juist verergerden. Denk bijvoorbeeld aan iemand die juist harder begint te werken terwijl die al uitgeput is, of iemand die alcohol drinkt om zich minder gespannen te voelen. Vaak willen ze dus wel, maar hebben ze het gevoel dat het niet lukt. Dit brengt veel gevoelens van schuld of falen met zich mee, zeker wanneer dit onbewust ook benadrukt wordt door de omgeving. Voor naasten is het echter ook niet makkelijk. Ze worden geconfronteerd met iemand die zich helemaal anders begint te gedragen. Dit is voor hen logischerwijs erg moeilijk te begrijpen. Waarom kan iemand niet gewoon de knop omdraaien en positiever denken? Waarom lossen de problemen niet op wanneer iemand wat meer gaat ontspannen, of er even over praat met familie of vrienden? Dit komt omdat psychisch kwetsbare mensen vaak vast zitten in een vicieuze cirkel. Psychische kwetsbaarheid heeft een grote invloed op de drie aspecten van ons dagelijks functioneren, die binnen de psychologie ook wel eens de 3 G’s worden genoemd. We hebben het dan over ons gevoel, ons gedrag en onze gedachten.
Deze staan niet los van elkaar, maar werken op elkaar in. De wisselwerking tussen denken, voelen en gedrag kunnen we weergeven als drie tandwielen die in elkaar gehaakt zitten. Deze verbinding tussen onze gedachte, onze gevoelens en ons gedrag betekent dat ze lkaar ook continue beïnvloeden. Dit heeft als gevolg dat wanneer één van deze tandwielen naar de negatieve kant draait, de andere tandwielen óók naar de negatieve kant draaien. Omgekeerd geldt hetzelfde: als één van de drie positief draait, zullen de andere twee meedoen. Ongeacht of ze naar de positieve of de negatieve kant draaien: ze houden elkaar in beweging en uit zichzelf zullen ze niet stoppen. Als ze naar de positieve kant draaien is dit uiteraard geen probleem. In tegendeel zelfs. Als ze naar de negatieve kant draaien is dat wel anders. Denk maar bijvoorbeeld aan iemand die een neiging heeft erg negatieve gedachten te hebben over zichzelf. Door deze negatieve gedachten zal hij/zij zich verdrietig of niet goed in zijn vel voelen, waardoor de negatieve gedachten alleen maar worden bekrachtigd. Uiteindelijk kunnen de negatieve gevoelens en gedachten zo overheersend worden, dat de persoon er niet meer in slaagt in actie te komen en zich zal terugtrekken. Dagdagelijkse taken worden minder uitgevoerd, voor zichzelf zorgen wordt een hele opgave en van met vrienden afspreken is helemaal geen sprake meer. De persoon voelt zich als het ware gevangen door zijn gedachten, waardoor hij tot stilstand wordt gedwongen. Het ontbreken van zinvolle tijdsbesteding zal echter de negatieve gevoelens en gedachten over zichzelf bevestigen. Op die wijze komt iemand terecht in een vicieuze cirkel, die erg hardnekkig kan zijn.
Veranderingen in de hersenen
Er is ook een neurologische oorzaak voor deze veranderingen op vlak van gedachten, gevoel en gedrag. Onze hersenen stellen ons in staat om te denken, te voelen en te doen. Dat gebeurt via ons zenuwstelsel dat opgebouwd is uit neuronen. Informatie wordt verspreid over al onze hersendelen dankzij verbindingen tussen al deze neuronen. Om informatie door te geven hebben ze echter bepaalde stofjes nodig, de zogenaamde neurotransmitters. Erfelijke kwetsbaarheden, negatieve ervaringen, en lange periodes van stress, negatief denken en voelen kunnen zorgen voor veranderingen in deze neurotransmitters. Daardoor kunnen de neurotransmitters minder goed hun werk doen, wat een impact heeft op de volledige werking van de hersenen.
Psychische aandoeningen, zoals depressie, brengen dus veranderingen in de hersenen. Een veel voorkomende verandering bij psychische aandoeningen zoals depressie, is dat de prefrontale cortex minder actief wordt. De prefrontale cortex is het deel van het brein dat verantwoordelijk is voor planning en organisatie van ons gedrag. Met andere woorden, de prefrontale cortex regelt alles wat nodig is om de stappen te bepalen en uit te voeren die nodig zijn om een bepaald doel te bereiken. Je kunt het bekijken als de ‘manager’ van ons brein: het zorgt ervoor dat alle andere hersendelen goed samenwerken zodat we doelgericht gedrag kunnen stellen. Het is dankzij de prefrontale cortex dat we weten hoe we bijvoorbeeld een kop koffie kunnen maken of aan een webinar kunnen deelnemen. Hier komt heel wat bij kijken. Zo moet de aandacht geregeld worden zodat we ons op een taak kunnen focussen en kunnen filteren wat onbelangrijk is om ons doel te bereiken. Daarnaast moeten we beslissingen maken in de stappen die we nemen en moeten we deze stappen ook uitvoeren. Tenslotte moeten we onszelf ook controleren en evalueren om in de gaten te houden of we wel de juiste zaken aan het doen zijn om ons doel te bereiken. Stuk voor stuk belangrijke taken die moeilijker verlopen wanneer je psychische problemen hebt. Twee taken van de prefrontale cortex spelen hierbij een grote rol: aandacht en geheugen. Klachten op vlak van aandacht en geheugen komen vaak voor bij psychische stoornissen. We overlopen even hoe dat werkt.
1. Aandacht
Iedere seconde van de dag komen heel wat prikkels uit onze omgeving onze hersenen binnen. Het is echter onmogelijk voor de
hersenen om al deze prikkels tegelijkertijd te verwerken. Omdat we niet op alles tegelijk kunnen letten, moeten we dus keuzes maken.
Het zal onze frontale kwab zijn die zal bepalen welke prikkels doorgelaten worden om verder verwerkt te worden door de rest van ons brein. Deze selectie gebeurt echter niet willekeurig. Het brein heeft namelijk bepaalde voorkeuren. De frontale kwab lijkt deze keuze gek genoeg vooral te laten beïnvloeden door onze gemoedstoestand. Wanneer we ons vrolijk voelen, gaan we dus vooral leuke berichtgevingen in de krant opmerken. Omgekeerd zullen we wanneer we ons verdrietig voelen, eerder aandacht hebben voor ongevallen of negatieve gebeurtenissen.
2. geheugen
Wanneer we ons slecht voelen, onthouden we makkelijker negatieve gebeurtenissen/ ervaringen. Onze gemoedstoestand heeft namelijk ook nog invloed op een ons geheugen. Bij een negatieve gemoedstoestand zullen de negatieve prikkels niet alleen voorrang krijgen op vlak van selectie, ze zullen ook beter blijven hangen in ons werkgeheugen. Omdat het werkgeheugen dan hoofdzakelijk gevuld is met negatieve prikkels, zullen die negatieve prikkels ook meer kans maken om door te sijpelen naar het langetermijngeheugen. We onthouden met andere woorden vooral de negatieve gebeurtenissen als onze gemoedstoestand eerder negatief is. Hetzelfde geldt voor wanneer als we ons goed voelen. We onthouden dan makkelijker de goede dingen.
3. Conclusie
Doordat de focus op het negatieve vergroot, wordt de inhoud van gedachten en emoties negatiever. Het wordt moeilijker om stappen te nemen, enerzijds omdat onze ‘manager’ ons moeilijker in gang weet te zetten, maar ook omdat we geblokkeerd worden door negatieve gedachten en emoties. Door minder te doen, voelen we ons nog slechter over onszelf en hebben we nog minder afleiding van onze negatieve gedachten.
Impact van trauma op het brein
Negatieve levenservaringen dragen in grote mate bij tot psychische kwetsbaarheid. Stressvolle gebeurtenissen kunnen een grote impact hebben op het brein, zeker wanneer deze zich vroeg in de kindertijd voordoen wanneer de hersenen zich nog volop aan het ontwikkelen zijn. Soms zijn gebeurtenissen zo stressvol dat er sprake is van trauma. We spreken van trauma wanneer een zeer schokkende gebeurtenis enorm heftige emotionele reacties teweeg brengt. Dit kan een eenmalige gebeurtenis zijn, zoals bijvoorbeeld een auto ongeluk, maar ook herhaaldelijke of chronische gebeurtenissen die zich opstapelen, zoals verwaarlozing of mishandeling. Wanneer we iets schokkend meemaken, zorgt dit voor veranderingen in ons emotionele brein, het zogenaamde “limbische systeem”. Ons emotionele brein heeft als functie ons zo goed mogelijk te beschermen voor bedreigingen door stressreacties in gang te brengen. Een manier waarop het dit doet is door een huidige situatie te vergelijken met een eerdere ervaring die bedreigend was. Bij wie een trauma heeft meegemaakt, zal het emotionele brein meer op zijn hoede zijn om zeker niet meer mee te maken wat het voordien meemaakte. Tegelijkertijd werkt de manager van ons brein, de prefrontale cortex, juist minder goed. Wanneer we goed in ons vel zitten, zorgt de prefrontale cortex ervoor dat het emotionele brein niet overreageert. In geval van trauma valt de controle van de prefrontale cortex weg. Het getraumatiseerde emotionele brein zal niet alleen sneller reageren op stressvolle prikkels, maar ook heviger. Daardoor raakt iemand met trauma sneller overspoeld door emoties en heeft een grotere stressreactie dan normaal.
In conclusie kunnen we stellen dat bij psychisch kwetsbare mensen veranderingen in de hersenen ontstaan die maken dat we anders zullen denken en ons anders zullen voelen en gedragen. Het wordt dan steeds moeilijker om op een goede manier om te gaan met problemen waardoor we in een vicieuze cirkel terechtkomen. Psychische kwetsbaarheid is dus een kwestie van niet kunnen, in plaats van niet willen. Belangrijk is dat dit bovendien iedereen kan overkomen. Psychische kwetsbaarheid is dus geen teken van zwakte of falen. Het betekent dat iemand in een situatie terecht is gekomen waarbij de draagkracht onvoldoende is om met tegenslag om te gaan.
Laatste wijziging: Friday, 6 January 2023, 12:47
